Vijf pijlers van sadhana

VIJF PIJLERS VAN SADHANA – Swami Veda Bharati
Dit is een hoofdstuk uit het boek “Night Birds”.
Oorspronkelijke titel: “Five Pillars of Sadhana”, ook te vinden op https://www.ahymsin.org/five-pillars-of-sadhana/
Copyright © Swami Veda Bharati, first published in 2002 by AHYMSIN publishers: www.yogapublications.org
Copyright © Nederlandse vertaling: HYMNS Nederland 2025
Vertaling: Riemke de Groot
Redactie: Nederlandse HYMNS gemeenschap
__________

Uit het voorwoord van “Night Birds”:

Nachtvogels kunnen zien in het donker. Dat is ook het kenmerk van de inspiratie die ‘s nachts aan het licht komt. In de nacht, wanneer anderen slapen, blijft de mind van de yogi wakker. Onze Guru, Swami Rama van de Himalaya, schreef al zijn werk ‘s nachts. In zijn boek “Love Whispers” antwoordde hij op de vraag: Wat doet u? met “Ik verzamel de bloesems die vallen in de nacht.”

Mogen de nachtvogels ook in jouw mind vliegen en je elke nacht uit je slaap wekken om je de schatten van de Himalaya Wijsheid te tonen. Moge je diepere mind nooit meer slapen…

Ik wens je de zegeningen en genade van de Meesters van de Himalaya.

Swami Veda Bharati, discipel van Swami Rama van de Himalaya.
__________

OPMERKINGEN BIJ DE VERTALING
Het woord ‘mind’
Bij alle teksten is ervoor gekozen om het veelgebruikte woord ‘mind’ onvertaald te laten. Zowel in het Engels als in het Nederlands heeft het woord een brede betekenis: van brein, denken, denkvermogen, denkproces, zintuigelijk – filosofisch – ethisch denken, geest, geweten …. De betekenis blijkt steeds uit de context van het woord.
De lezer wordt hierbij verwezen naar de vele keren dat Swami Veda het begrip mind heeft uitgelegd, zoals in ‘Mantra as the core of meditation’, de eerste van de serie “Mantra Lectures”. Hierin verwijst hij naar de taalkundige overeenkomsten tussen het Sanskriet ‘man’ en ‘manas’ en Engelse ‘man’ en ‘mind’. En verwante woorden als ‘mantra’, ‘mauna’ (zwijgen) ‘muni’ (monnik).
Een behulpzame wetenschappelijke omschrijving: ‘Mind is een belichaamd en relationeel systeem dat de stroom van energie en informatie regelt.’ (definitie van neurowetenschapper Daniel Siegel, geciteerd door Stephen Parker in ‘Clearing the Path’, blz 2).

Van Engels naar Nederlands
Op een aantal plekken is het oorspronkelijke Engelse woord tussen haakjes gezet, om de lezer te helpen de tekst beter te begrijpen.
__________

VIJF PIJLERS VAN SADHANA

De vijf aspecten of pijlers van sadhana die hier beschreven worden zijn:
VERSTILLING (stillness), STILTE (silence), VASTEN, CELIBAAT, OVERWINNING (conquest) VAN SLAAP

Er zijn nog andere aspecten van sadhana maar ik wil me hier concentreren op deze vijf. Binnen deze vijf pijlers bestaan vele stappen. Als je probeert om meteen naar het hoogste niveau te gaan, kun je jezelf beschadigen. Daarom is het belangrijk dat je onder begeleiding oefent, en stap voor stap. Oefen naar jouw vermogen, of misschien vijf procent daarboven, zodat jouw capaciteit vergroot wordt door je beoefening (practice).

Alle pijlers hangen samen. Het is niet mogelijk om één ervan te beoefenen los van de andere vier. Als je één pijler op de juiste wijze beoefent, beoefen je de andere vier vanzelf tegelijkertijd. Je zou kunnen zeggen dat stilte de belangrijkste is en de andere vier ondersteunende pijlers zijn. Maar evengoed kan gezegd worden dat verstilling de belangrijkste is en de andere vier ondersteunend. Daarom kunnen we deze pijlers van sadhana zien als een bloem met vijf blaadjes.

LATEN WE BEGINNEN MET DE PIJLER VAN VERSTILLING (stillness)
Er zijn verschillende vormen van verstilling.

1. Verstilling van het lichaam
Verstilling of ontspanning kan in alle drie de lichaamsposities beoefend worden: liggend, zittend, of staand. De belangrijkste vorm van verstilling is onbewegelijkheid in de meditatiehouding. Bijna net zo belangrijk is een staat van ontspanning in je yogahoudingen. Er zou een moment in een yogahouding moeten komen waarin je in die positie volkomen stil bent. En je leert om het verschil op te merken tussen die onbewegelijkheid en de beweging die je naar dat centrum van verstilling in de yogahouding brengt.

2. Verstilling van de actieve zintuigen
Bijvoorbeeld: zijn de handen stil? zijn de voeten stil? enzovoort. Wanneer je staat, staan je voeten dan helemaal stil of schuifelen ze? Ik was eens in de Nederlandse ambassade in Delhi om een visum aan te vragen, en er werden slechts twee personen tegelijkertijd binnengelaten. De anderen stonden buiten voor de hoofdingang. Aan de onderkant van de poort was een opening waardoor ik de schoenen kon zien van de mensen die buiten stonden. Het is heel interessant om slechts de bewegende voeten van mensen te zien, of slechts de bewegende handen. Je kunt daaruit veel opmaken over hun karakter. Wanneer mijn Meester me onderwees in verstilling van de actieve zintuigen, riep hij me vaak bij zich om iets te bespreken, en dan deed hij opzettelijk iets om mij te prikkelen. En zodra ik geïrriteerd raakte, schoten mijn handen omhoog. Hij keek dan naar mijn handen, zei niets, maar ik wist dat ik onnodig geagiteerd was.

Verstilling van de actieve zintuigen heeft drie onderdelen:
a. Verstilling van alle vijf actieve zintuigen tegelijk.
b. Verstilling van één actief zintuig, terwijl de andere bewegen.
c. In een actief zintuig is één kant actief en de andere kant ontspannen. Dit kun je leren door aanspanning-ontspannings-oefeningen (tension-relaxation excercises) of door oefening zonder beweging (excercise without movement), waarbij je bijvoorbeeld één hand aanspant en de andere ontspant. Kun je je rechterhand snel bewegen terwijl je linkerhand compleet stil blijft?

3. Verstilling van de cognitieve zintuigen
Verstilling van de cognitieve zintuigen heeft ook verschillende dimensies.
a. Alle cognitieve zintuigen zijn tegelijkertijd ontspannen.
b. Eén of twee zintuigen zijn stil, terwijl de andere actief zijn. Ik weet niet of je één oog zou kunnen bewegen en het andere oog stilhouden, dat zou wel een prestatie zijn. Maar er zijn oefeningen waarin iets soortgelijks mogelijk is. Bijvoorbeeld als we oefenen met concentratie op het innerlijke geluid, sluiten we het linker oor af en luisteren alleen met het rechteroor. Dat betekent niet dat je watjes in het linkeroor stopt, maar je sluit de verbinding met het linker oor af. Daarna komt:

4. Verstilling van de adem
Verstilling van de adem heeft twee vormen.
a. Eén vorm beoefenen we als basis-meditatieoefening: een ontspannen ademhaling, die zo kalm en vloeiend mogelijk is.
b. De andere vorm is: het vasthouden van de adem in een bepaald stadium van pranayama. Deze vorm is bekender en wordt in veel hatha yoga tradities onderwezen, maar niet in onze traditie. Hier wil ik graag de waarschuwing herhalen die ik al vaak heb gegeven over het vasthouden van de adem. Het vasthouden van de adem is een zeer krachtige oefening. De eerste fout die mensen maken, is dat ze al beginnen met het beoefenen van retentie (vasthouden) voordat ze de juiste ademhalingstechniek onder de knie hebben, namelijk ademhalen met middenrif, maagstreek en navel (diaphragmatic breathing). En terwijl ze nog steeds borstademhaling toepassen, beginnen ze al retentie te beoefenen. Het resultaat is niet het vasthouden van de adem, maar een snakken naar adem, een krampachtig vasthouden. Daardoor krijgt de mind een schok, in plaats van te ontspannen door de retentie. Ten tweede worden door retentie alle samskara’s en neigingen in een persoon versterkt. Dus als iemand de slechte gewoonte heeft om verkeerd te ademen, zal retentie die gewoonte alleen maar versterken. Psychologisch gezien zullen alle negatieve krachten, die in een persoon zijn opgeslagen, sterker worden. Zo zal iemand die boos is bozer worden, iemand die wellustig is zal wellustiger worden. In onze traditie raden we vasthouden van de adem af, totdat de juiste ademhalingstechniek een natuurlijke gewoonte is geworden. Het leren van de juiste ademhalingstechniek reinigt ook de mind. Daarom is de verstilling van de adem die wordt aanbevolen: eenvoudigweg langzaam, vloeiend en kalm ademen volgens de juiste ademhalingsmethoden.

5. Verstilling van de mind
Dit is waar ontspanning, concentratie en contemplatie ons tot meditatie brengen.
We moeten ons bewust zijn van een belangrijk aspect van de vijf pijlers van sadhana die we hier bespreken. Er is sprake van tweerichtingsverkeer: van buiten naar binnen en van binnen naar buiten. Bijvoorbeeld, door het lichaam te ontspannen, wordt de mind kalmer. Dat is de beweging van buiten naar binnen. Een eenvoudiger manier is om de mind te kalmeren waardoor het lichaam vanzelf ontspant zonder veel fysieke oefening. Dat is de beweging van binnen naar buiten.

Er zijn veel studenten die door onze Meester Swami Rama nooit zijn aangemoedigd om bepaalde onderdelen van hatha yoga te beoefenen zoals fysieke reinigingsoefeningen (inner washes) enzovoort. Ik heb die zelf bijvoorbeeld nooit gedaan. Ik vroeg hem: “Moet ik al die dingen leren en doen Swamiji?” Hij zei: “Nee, dat is niet nodig. Jouw weg is de innerlijke weg.” Dus heb ik geleerd om mijn lichaam te ontspannen door de mind stil te maken. Ik heb nooit moeite gedaan om het lichaam te ontspannen. Ik heb geen moeite gedaan om stilte te beoefenen. Ik heb niet geworsteld met de kwestie van celibaat. Ik vastte altijd al voordat mijn Meester in 1969 in mijn leven kwam en aan mij vroeg: “Waarom doe je al deze dingen? Ik heb ze al gedaan!” Veel studenten, veel volgelingen moeten al deze tapasya (intensieve oefeningen) doen, wanneer ze hun Meester ontmoeten. Ik heb een luxe leventje omdat mijn Meester ze voor mij gedaan heeft. Mijn weg is van binnen naar buiten geweest. Wanneer je verstilling van de mindhebt ontwikkeld, komen alle andere pijlers vanzelf.

Op het achtvoudige pad van yoga is pratyahara de vijfde stap. Meestal wordt niet goed begrepen wat pratyahara precies inhoudt. Het is het verstillen van demind. De energie (power) van de zintuigen wordt kalm en stil in zo’n mind; dat is pratyahara. Oefeningen die we doen zoals van-punt-naar-punt ademen, worden in de yogateksten pratyahara genoemd, omdat die oefeningen ervoor zorgen dat de mind kalm wordt en de zintuigen samenvloeien met de kalme mind. Daardoor stroomt de verstilling van de mind vanzelf en gemakkelijk naar de externe pijlers.

De beweging van buiten naar binnen is moeilijker. Als de mind aan het vasten is, heb je geen verlangen naar allerlei soorten voedsel. Ik heb bijvoorbeeld ondervonden dat wanneer ik stilte beoefen, het verlangen naar smaak vanzelf begint te verdwijnen. In zo’n ervaring gaat de beweging beide kanten op.

Niet spreken kalmeert de mind en daardoor vindt de beweging van binnen naar buiten plaats: in de kalme mind verdwijnt het verlangen naar fysieke smaak. Maar dit gebeurt niet altijd en niet bij iedereen. Ik heb mensen gezien die één van de vijf pijlers beoefenen en die het afzien van één ding proberen te compenseren door onmatigheid in iets anders. Ze praten bijvoorbeeld veel op een vastendag om één activiteit van de mond te compenseren met een andere. Of ze eten meer dan normaal tijdens een stiltedag. Blijf je er daarom van bewust dat de oefeningen voor elk van deze vijf pijlers van sadhana niet slechts fysiek zijn. Ze zouden moeten leiden tot een beweging naar binnen in de mind, waardoor de mind dan vanzelf de andere vier pijlers in je versterkt. Je kunt oefenen met elk van de vijf pijlers, in een volgorde die je zelf uitkiest.

Het uiteindelijke doel van verstilling is samadhi. Er wordt gezegd dat je samadhi kuntbereiken als je drie uur en drieëndertig minuten volkomen stil en bewegingloos kunt zitten. Volkomen bewegingloos zijn betekent: zelfs niet knipperen met de ogen, zelfs geen minuscule beweging in het lichaam. Dit is niet mogelijk zonder veel sadhana van de andere oefeningen.

LATEN WE NU DE PIJLER VAN VASTEN BESPREKEN
Vasten is een vorm van stilte. Het is een vorm van celibaat. Het is een vorm van verstilling.
Vasten is het stilmaken van één van de actieve zintuigen, de smaak. Het is een verstilling van één van de organen. Het is de ontspanning van het hele endocriene systeem. Dat is allemaal met elkaar verbonden. Er zijn vele manieren om te vasten.

1. De beste manier om te vasten is gematigd eten
Het advies in de geschriften van Yoga en Ayurveda is: de helft van de maag zou met voedsel gevuld moeten zijn. In een kwart van de maag moet ruimte gelaten worden voor water en een kwart zou leeg moeten blijven als ruimte voor de adem.

2. Eet vijf happen minder dan wat nodig is om je maag te vullen
Dit is de moeilijkste vorm van vasten. Sommige artsen raden aan om een half uur voor en na de maaltijd geen water te drinken, op een paar kleine slokjes na. Of om alleen het vocht te nemen dat al in het voedsel zit dat je eet. Ik heb persoonlijk gemerkt dat dit heel heilzaam is. Maar het is aan jou om er mee te experimenteren.

3. Gedeeltelijk vasten
Alle wereldculturen kennen speciale vastendagen. Voor de Christenen bijvoorbeeld in de 40 dagen voor Pasen, waarbij je één of twee voedingsmiddelen laat staan. Wanneer pelgrims in India een reis maken naar Rishikesh of Haridwar of naar de heilige plaatsen in de bergen, doen zij op hun bestemming een puja (offer van aanbidding) en geven ook iets van hun lievelingseten voor altijd op, als een offer. Dat kunnen bijvoorbeeld aardappels zijn, of mango’s. Dit is een algemeen gebruik. En het is ook een vorm van gedeeltelijk vasten. Moslims vasten gedurende de 30 dagen van de Ramadan. Dat is ook gedeeltelijk vasten, omdat ze wel eten voor zonsopgang en na zonsondergang. Zij nemen gedurende de dag ook geen water, zelfs niet in de heetste woestijnen van Arabië. Ooit vloog ik van New Delhi naar New York, een 24 uur durende vlucht. Er waren Moslim-reizigers die gedurende de hele vlucht niet aten of dronken. Ze kwamen aan in New York om 3 uur ‘s middags, zodat het nog een aantal uur duurde voordat ze hun vasten konden breken. Zo’n vorm van vasten geeft je grote innerlijke kracht.

Het doel van vasten kan verschillen. Volledig of gedeeltelijk vasten kan gedaan worden voor fysieke gezondheid of reiniging. Vasten kan ook een onderdeel zijn van boetedoening. Er is een traditie in India die onderwijst dat wanneer je weet dat je iets verkeerds hebt gedaan, je in plaats van te wachten tot je karma rijpt in een volgend leven, je het nu kunt laten rijpen. Er zijn twee woorden die hiermee verband houden. Het ene is pashchat tapa wat betekent: het gevoel van innerlijk branden wanneer je een misstap hebt begaan. De verkeerde vertaling van dit woord in het Westen is: schuldgevoel. Er is geen schuld, er is slechts een erkenning van mijn imperfectie, mijn fout en mijn verantwoordelijkheid. Ik kan mijzelf reinigen van dat karma door prayaschitta wat betekent: ontwikkeling van de mind, vooruitgang van de mind. Je bevrijdt jezelf door een handeling van berouw (penitence). Prayaschitta kan betekenen dat je een pelgrimsreis maakt, een lange periode in stilte doorbrengt of een vorm van vasten beoefent.

4. Vasten voor het algemeen belang
Gandhi heeft dit tot een nationale spirituele techniek gemaakt. Toen het volk niet deed wat hij had geadviseerd, verklaarde hij dat hij zelf onvolmaakt was en deed tapasya van vasten om zichzelf te reinigen, vanuit het idee dat men wel zou luisteren als hij zuiverder was. Dit is een zeer, zeer oude traditie in India. Het gebeurt ook in families en wordt soms zelfs gebruikt als emotionele chantage. Het is heel gebruikelijk dat mensen stoppen met eten als ze boos zijn. Dat gaat een paar dagen door, en dan komt de hele familie bij elkaar en vraagt: wat is er aan de hand, kom op, zeg toch iets. Dit kan nuttig zijn, of het kan misbruikt worden; maar vaker werkt het als een zuivering voor de hele familie. Hier zie je dat in het Indiase temperament, en misschien wel in het Aziatische temperament in het algemeen, je die kracht kunt transformeren in jezelf in een soort van zelfopoffering in plaats van agressie naar anderen te richten

5. Vasten op speciale heilige dagen
In India zijn er ook heilige (sacred) dagen. In verschillende families zijn verschillende dagen heilig. Een astroloog kan bijvoorbeeld zeggen dat de planeet Mars voor jou een negatieve planeet is. De astrologen in India doen niet alleen voorspellingen, zij reiken ook voorzorgsmaatregelen aan om met de negatieve krachten om te gaan. De astroloog zou je een mantra kunnen geven die je 125.000 keer reciteert waardoor de kracht van de boze planeet tot rust komt. Tegelijkertijd zou je gevraagd kunnen worden om 11 stukken rode stof van 1,14 meter te doneren, of een graan zoals tarwe, of sesam, of een bepaalde olie of een specifiek metaal: goud voor de Zon, koper voor Saturnus enzovoort. De astroloog kan je ook aanraden om te vasten op de dag van Mars, dat is dinsdag. Dus mensen vasten een bepaalde periode of op een bepaalde dag. Mensen hebben ook hun voorkeur voor een bepaalde goddelijke incarnatie en de dagen van de week en het jaar die gewijd zijn aan die vorm. Hier in Rishikesh bijvoorbeeld vasten veel mensen op dinsdag, omdat dat de dag is van hun favoriete god Hanuman. Veel mensen in de spirituele traditie vasten op donderdag, de dag van Jupiter, de Guru van de deva’s en eren op die manier de Guru. Welk type van vasten je ook kiest, je bepaalt zelf hoe ver je er in gaat. Het kan zijn dat je alleen fruit eet, of alleen drinkt enzovoort.

6. Fysieke beperkingen bij vasten
Bij sommige ziekten wordt vasten niet aanbevolen. Maar bij bepaalde ziekten kan een speciale vorm van vasten juist nuttig zijn, zoals sapvasten. Vasten is innerlijke reiniging. Als je een lange vastenperiode overweegt, wees er dan zeker van dat je het principe van innerlijke reiniging kent. Sommige Hatha Yoga oefeningen zijn hiervoor nuttig. Tijdens het vasten zul je moeten beslissen welke houdingen je wilt doen en hoe lang je deze kunt doen. Het is goed om hiervoor een deskundige leraar te raadplegen. Doe nooit een spirituele oefening met de ambitie dat je het hoogste het uiterste, het extreme wilt bereiken. Wees gematigd.

7. Volledig vasten
Opnieuw: volledig vasten kan een lichamelijk doel hebben en/of een spiritueel doel. Voor beide doelen zal vasten je helpen in het beoefenen van de andere vier pijlers van sadhana. Ik heb geëxperimenteerd met alle soorten van volledig vasten en de effecten geobserveerd. Vijftien dagen alleen groente, vijftien dagen alleen melk, vijftien dagen alleen water met citroensap en honing. Je kunt allerlei oefeningen doen. En net als met de andere vier pijlers is het belangrijk om je vermogen te kennen en daarbinnen te blijven.

Vasten kan nog één ander doel hebben. Er zijn bepaalde religieuze tradities in India, zoals de Jaïns, die deze vorm van vasten beoefenen. Wanneer een monnik van hoog spiritueel niveau beslist dat hij de spirituele doelen in dit leven bereikt heeft, kan zij/hij besluiten om te stoppen met eten en drinken. Terwijl hij in diepe meditatie is en japa (mantra recitatie) beoefent, verlaat hij uiteindelijk rustig het lichaam. Verwar dit niet met zelfdoding. Zelfdoding is het resultaat van een verwarde mind, maar deze manier om het lichaam achter te laten in de Jaïn traditie is het resultaat van volledige vreedzaamheid van de mind.

DE DERDE PIJLER VAN SADHANA IS STILTE (silence)
Net als de andere pijlers heeft ook stilte vele niveaus (levels).

1 Het beginsel van stilte is wereldwijd een onderdeel van de juiste culturele opvoeding
We leren al jong een zekere mate van stilte, als onze ouders ons vertellen om niet te schreeuwen, niet luidruchtig te zijn, niet te roddelen. Dit hoort allemaal bij het beginsel van stilte. Soms zijn we vanzelf stil. Sommige zaken tussen echtgenoten worden bijvoorbeeld niet met anderen besproken. In een rechtszaak wordt een echtgenote geacht niet tegen haar man te getuigen en andersom. Men breekt het echtelijk vertrouwen niet. Vaak, wanneer we worden omringd met veel geluid, verlangen we naar stilte. Onder het beginsel van stilte valt ook morele, ethische stilte. Als jou een geheim wordt toevertrouwd, dan zwijg je daarover.

2 Elke nacht worden we gedwongen om acht uur lang stil te zijn
Slaap is een onvrijwillige beoefening van stilte.

3 Stilte beoefenen kan ook een onderdeel zijn van geduld oefenen
Bijvoorbeeld dat je niet terugschreeuwt, maar kalm en geduldig blijft als iemand boos op je is. Stilte is hier ook onderdeel van vergeving.

4 Stilte met betrekking tot bepaalde spirituele zaken
Je deelt je persoonlijke mantra niet met anderen, je zwijgt erover. Het doel van die stilte is om de mantra in jezelf op te nemen, de energie te behouden die je anders zou verliezen door erover te spreken.

5 Stilte met betrekking tot spirituele ervaringen
Je praat niet met anderen over de spirituele ervaringen die je hebt, tenzij je een leraar bent en de verwijzing naar jouw ervaringen een leerling kan helpen. Wees er vooral op bedacht dat je nooit over spirituele ervaringen spreekt vanuit ego, om er mee te pronken: “oh, kijk toch eens wat een bijzondere ervaring ik heb gehad!” Net zoals echtgenoten niet met anderen spreken over hun privé-aangelegenheden, zo spreken leraren en leerlingen, guru’s en volgelingen niet over bepaalde zaken met anderen. De guru kent de geheimen van jouw mind en houdt die verborgen voor anderen. De guru heeft enige kennis over jouw toekomst, maar zal die nooit voortijdig aan je onthullen. Hij zou alle gebeurtenissen kunnen opsommen die in het leven van een volgeling gaan plaatsvinden, maar hij zwijgt.

6 Stilte is ook passend in de onderlinge verhoudingen tussen leerlingen
Als je weet dat je spirituele leermeester een medeleerling heeft uitgescholden bijvoorbeeld, dan zwijg je daarover. Het is iets tussen de leraar en een andere leerling, jij hebt daar niets mee te maken. Een ander aspect van stilte tussen leermeester en leerling betreft de leerling die steeds gevoeliger wordt voor communicatie in stilte door de leermeester. Dit kan gebeuren in de vorm van handelingen waarmee de leermeester iets onderwijst zonder woorden. Of het kan een klein gebaar zijn dat zeer gedetailleerd richting geeft aan de leerling die daarvoor gevoelig is geworden. En dan is er nog het onderwijs in volkomen stilte, zonder enige actie en zonder enige uitdrukking, waarin directe kennis wordt doorgegeven van de guru aan de mind van de leerling.

7. Kies voor periodes van stilte als spirituele oefening
De principes die je toepast op vasten, kun je ook toepassen op stilte. Stel dat je twee uur het huis voor jezelf hebt en je besluit om te zwijgen. Er is niemand om mee te praten, dus je zegt dat je stilte hebt beoefend. Dat lijkt op het verhaal van een zeer religieuze man, dat ik lang geleden las. Drie dagen per week vastte hij vanwege een religieuze overtuiging. Hij was heel erg arm en hij zei: “Ik ben zo blij dat ik een religieus man ben die drie dagen per week vast, anders zou ik honger moeten lijden.” Honger lijden is geen vasten. Wat is het verschil tussen honger lijden en vasten? In het ene geval is er een intentie en in het andere geval niet. Zonder intentie wordt het lijden; met intentie wordt het zuivering. Zo is het ook met stilte. Wanneer je je stilteperiode begint, al is het slechts voor één of twee uur, moet je in je mind een sankalpa maken; je moet de intentie uitdrukken: “Ik zal zwijgen”. Alleen maar afzien van spreken is beslist geen stilte. Stilte moet stilte van de mind zijn. Het moet kalmte van de mind zijn. En wat doe je in die periode van één of twee uur? Zet je de televisie aan? Dan is het geen stilte. Maar wanneer je de emotionele onrust, de conflicten in je gedachten in die periode tot bedaren kunt brengen, dan is het stilte. Je kunt de beoefening van stilte geleidelijk verdiepen, door niet naar muziek te luisteren, geen boek te lezen, geen brief te schrijven. Maar ga ook niet stilzitten en je vervelen. Doe iets met je mind, oefen contemplatie of doe je japa. Geleidelijk verleng je de tijd van je stilte. Het kan een halve dag zijn, een week, of langer of vaker. En het is belangrijk om te weten dat veel mensen die niet gewend zijn aan het beoefenen van stilte emotioneel worden. Als je ambitieus bent, kun je jezelf een doel stellen: over drie jaar of over vijf jaar wil ik een stilte-periode van eenenveertig dagen in acht nemen.

Er zijn twee soorten stilte.
a. De ene heet akara mauna waarin alleen de communicatie door middel van spreken is opgeschort.
b. De andere wordt kastha mauna genoemd, een niveau van stilte waarin men niets uitdrukt, zelfs niet met de ogen of handgebaren.

Dan is er ook een andere verdeling in twee soorten stilte.
a. Stilte van spraak beoefenen is één niveau.
b. Het andere niveau is het beoefenen van stilte van de mind zonder de stilte van het spreken. Dit is de moeilijkste vorm van stilte. In deze stilte beoefening blijft de mind stil en wordt slechts een heel klein deel van de mind gebruikt om te spreken. Een meditatieleraar moet deze vorm van stilte beheersen. Met deze vorm van stilte kun je organisaties leiden, in bestuursvergaderingen zitten, al je activiteiten doen en toch stil zijn. Je hebt dit soort stilte ook nodig als je geconfronteerd wordt met de negatieve emoties van anderen. Je kunt als dat nodig is zelfs protesteren en boosheid uiten, terwijl je deze vorm van stilte blijft behouden.

In het Hindi is er een woord: kiriya. Dat wordt gebruikt wanneer iemand zweert bij iets. Het is een afkorting van saccha kiriya, dat is een ‘daad van waarheid’. Een ‘waarheidsdaad’ wordt verricht door gebruik te maken van de verzamelde kracht van een geheim, dat je lange tijd hebt bewaard. Er zijn veel verhalen over zulke ‘waarheidsdaden’. Hier volgt één van die verhalen.

Het verhaal gaat dat keizer Ashoka in de 3e eeuw vóór Christus bij de rivier de Ganges (Ganga) stond, in de buurt van zijn hoofdstad. Ashoka staat in de Indiase geschiedenis bekend als de meest nobele heerser. Als keizer kon Ashoka natuurlijk alles doen wat hij wilde. Dus zei hij tegen zijn ministers: “Ik vraag me af of het voor iemand mogelijk zou zijn om de rivier terug naar de bergen te laten stromen!” De ministers, die de keizer niet wilden beledigen, antwoordden heel voorzichtig: “Majesteit, er zijn veel dingen mogelijk, maar dit misschien niet.” Er kwam een courtisane langs. Ze zei: “Jullie zijn allemaal wijze ministers, en wie ben ik om te spreken in aanwezigheid van een grote keizer, maar mag ik alstublieft iets zeggen?” Ze kreeg toestemming. En ze zei: “Zelfs een zo nederig iemand als ik, kan de rivier achteruit laten stromen.” Ze vroegen haar om dat te laten zien. Ze stond daar, sloot haar ogen en deed een saccha kiriya, een ‘daad van waarheid’. En de keizer zag dat de rivier inderdaad terugstroomde naar de bergen. “Dat is genoeg,” zei hij, ”Laat de rivier weer in de natuurlijke richting stromen.” En ze liet de rivier weer de andere kant op stromen. De koning en zijn wijzen vroegen haar wat haar geheim was. Hoe kon een prostituee zoveel kracht hebben? Ze zei: “Toen ik jonger was en de omstandigheden mij naar dit leven leidden, zei ik tegen mezelf dat er maar weinig goeds is, dat ik in dit leven kan doen om mezelf te verheffen, maar ik moet iets doen. Dus deed ik een gelofte aan mezelf, dat, ook al leid ik het leven van een prostituee, ik in geest en lichaam iedereen absoluut gelijk zal behandelen, of er nu een prins naar me toekomt of een melaatse. En aan die geheime gelofte heb ik me mijn hele leven gehouden. Ik heb daar tot op de dag van vandaag nooit iets over gezegd. Het is door de kracht van deze waarheid dat ik de rivier achteruit heb kunnen laten stromen. Maar voor dit soort kracht moet je je gelofte geheim houden.”

NU KOMEN WE BIJ HET MOEILIJKE ONDERWERP VAN CELIBAAT
De kunst en wetenschap van celibaat is zeer gedetailleerd. Dit is de moeilijkste beoefening voor moderne mensen.

Celibaat valt in dezelfde categorie als stilte en vasten. Het is een soort stilte. Het is een manier om je zintuigen tot zwijgen te brengen, want seksuele activiteit is een activiteit waardoor de vijf actieve en vijf cognitieve zintuigen en de mind, alle elf tegelijkertijd, volledig in beslag genomen worden. Terwijl vasten en stilte gedeeltelijke praktijken zijn, is celibaat de totaliteit van vasten, verstilling en stilte. De praktijk van celibaat is terug te vinden in alle religieuze en culturele tradities van de wereld.

1. Eén van de vormen van celibaat is het huwelijk.
Celibatair zijn naar alle mannen en vrouwen behalve naar je getrouwde partner is een vorm van celibaat. In India is het nog steeds de regel dat tachtig procent van de mannen en vrouwen geen seksuele ervaring hebben gehad voor het huwelijk. Hierdoor is het afleggen van de geloften van verzaking (renunciation) voor hen veel gemakkelijker. Het heeft geen zin om te vasten of te zwijgen, terwijl je andere zintuigen rusteloos blijven. In onderling overleg kunnen man en vrouw één dag in de week reserveren voor gebed en boven het vlees uitstijgen. Omdat het huwelijk een inwijding en een sacrament is, blijven bruid en bruidegom in India de eerste drie nachten na het huwelijk altijd celibatair ter voorbereiding op het heilige leven dat voor hen ligt. Het huwelijk is niet gebaseerd op het overhaast aangaan van een vleselijke relatie, maar wordt gezien als iets diep spiritueels.

Nogmaals, net als bij zwijgen en vasten, geldt ook voor onthouding binnen het huwelijk: doe dit geleidelijk. Ik heb mensen gezien die dachten dat celibaat een essentieel onderdeel is van spirituele vooruitgang, dus werden ze plotseling celibatair binnen het huwelijk en pochten ze over wat ze bereikt hadden. Maar dit creëert alleen maar enorme spanning bij beide partners. Wees gematigd. Verminder de frequentie en verhoog zo de intensiteit van de liefde. Op die manier kun je de partner meer waarderen dan alleen om het fysieke uiterlijk. Er zijn veel andere, meer subtiele dingen waarvan mannen en vrouwen in elkaar kunnen genieten. Als je besluit om een bepaalde dag van celibaat te beoefenen, zoals samen een dag van vasten of van stilte te beoefenen, zal de rijkdom van de niet-fysieke stilte zodanig zijn dat je beseft wat spirituele vereniging van twee personen betekent. Je kunt ervoor kiezen om de frequentie en duur van een dergelijke verstilling (stillness), stilte, vasten en celibaat langzaam te verhogen.

2. In India is het de gewoonte om zich te onthouden van seksuele activiteit
ten minste één nacht of drie nachten voorafgaand aan sacramenten of tijdens heilige dagen. Een sacrament is bijvoorbeeld wanneer ouders hun dochter als bruid weggeven. Zij zijn celibatair in de nacht ervoor en vasten op die dag. Pas nadat de bruid is weggegeven verbreken ze het vasten.

In de tradities van India kennen we vier levensfasen.
– De eerste fase is brahmacharya, de periode van de celibataire student die spirituele en wereldse kennis zoekt.
– De tweede levensfase is grihastha, het stadium van de huishouder waarin je celibaat door uitsluiting beoefent. Men geeft zichzelf als geschenk uitsluitend aan de persoon die men liefheeft.
– De derde fase staat bekend als vanaprastha of de ‘bosbewoner’ (forest dweller). Mensen die de geloften van dit stadium afleggen, kunnen thuis blijven wonen, maar man en vrouw worden vrienden in plaats van huwelijkspartners. Ze besluiten om de rest van hun leven samen te wijden aan het vinden van God. Laat God en de spirituele Gids de schakel tussen ons zijn. Laat onze menselijke liefde tot het niveau van goddelijke liefde stijgen. In vroegere tijden sliepen degenen die zo’n gelofte aflegden aanvankelijk met een stok tussen hen in. Het is spiritueel gezien een moeilijkere periode in het leven dan de periode van verzaking. Men kan falen, men kan slagen, men kan opnieuw falen, en dan kan men steeds vaker slagen. Toen mijn Meester me adviseerde om de vanaprastha gelofte af te leggen, zei hij: “Seks is slechts een gewoonte en zoals elke gewoonte kan die veranderd worden”. Dus de periode van vanaprastha is het stadium waarin man en vrouw samen tijd doorbrengen in gebed, in sadhana, in spirituele beoefening, elkaar aanmoedigen, elkaar helpen en begeleiden en God met elkaar delen.
– De vierde levensfase, die slechts weinigen bereiken is de staat van verzaking, sanyasa, wanneer stilte, zwijgen, vasten en celibaat allemaal samenkomen en vanzelfsprekend worden.

Er was eens een koning. Die koning had een broer. Die broer had lang geleden het koninkrijk verlaten om asceet te worden. Nadat hij zegeningen en krachten had ontvangen door zijn tapasya keerde hij terug en woonde in de buurt van het koninklijk paleis, aan de overkant van de rivier. Hij woonde in een lemen hut als asceet, als sadhu. De vrouw van de koning werd zwanger. Nu is er in India een traditie dat een zwangere vrouw haar tijd moet besteden aan spirituele beoefening, zodat er een spiritueel ontwaakt kind geboren wordt. De familie helpt om het mogelijk te maken dat de vrouw bepaalde gewoontes, bepaalde dingen doet tijdens de zwangerschap. De vrouw van de koning had het sterke verlangen om aan de voeten van de heilige, de broer van haar man te zitten. Ze uitte dit verlangen aan haar man. “Natuurlijk,” zei hij, ”ga morgen maar en breng de dag door met mijn broer aan de overkant van de rivier.” De traditie is dat je nooit met lege handen naar een heilige man gaat, je brengt hem altijd een geschenk, bijvoorbeeld een offer van wat fruit. Dus ‘s ochtends voor vertrek bereidde de vrouw van de koning wat voedsel en was klaar om te gaan. Aangezien ze de rivier moest oversteken, zei ze tegen haar man: “Heb jij een boot voor me geregeld?” Hij zei: “Waar heb je de boot voor nodig?” Ze zei: “Om over te steken.” Hij zei: “Nee, nee je hebt de boot niet nodig. Ga gewoon bij de rivier staan en doe een saccha kiriya, een daad van waarheid.” Ze zei: “Welke daad van waarheid? Ik heb geen krachten.” Hij zei: “Gebruik mijn kracht. Ga bij de rivier staan, sluit je ogen en zeg in gedachten: “Als mijn echtgenoot, de koning, sinds hij drie jaar geleden door zijn Meester werd ingewijd, nooit zijn gelofte van celibaat heeft verbroken, moge dan door de kracht van die waarheid, de rivier zich scheiden en mij droog naar de overkant laten gaan.” De vrouw van de koning was erg verbaasd omdat ze zijn kind droeg, maar ze ging bij de rivier staan en deed de daad van de waarheid. En voor haar ogen scheidde de rivier zich en maakte plaats voor haar om over te steken. Ze kon het niet begrijpen.

Ze ging naar de sadhu, diende hem, ontving zijn lessen, gaf hem het eten dat ze had klaargemaakt en ‘s avonds was het tijd voor haar om terug te keren naar het paleis. Maar weer kon ze de rivier niet oversteken. De sadhu zei: “Doe een saccha kiriya, een daad van waarheid. Ga bij de rivier staan, sluit je ogen en zeg in gedachten: “Als de sadhu, de meester die ik vandaag gediend heb, sinds zijn initiatie door zijn meester nooit zijn vasten heeft verbroken, moge de rivier dan scheiden en mij naar de overkant laten gaan.” De vrouw van de koning was opnieuw verbaasd, omdat ze hem de hele dag eten had gegeven. Maar ze ging naar de rivier, deed de daad van waarheid en voor de tweede keer scheidde de rivier zich en stak ze over. Helemaal in de war, ging ze naar haar man en vroeg: “Wat is er aan de hand? Ik draag je kind en je laat me zweren bij je celibaat van drie jaar. Ik voedde de sadhu, je broer de hele dag en hij laat me zweren bij zijn vasten.” Toen legde de koning, die ook een wijs man was, uit: “Vrouwe, mind is een enorme kracht. Als er in een klein hoekje van de oceaan wat vuil zit, is de rest van de oceaan nog steeds schoon en zuiver. De mind is groter en dieper dan de hele oceaan. Anderen leven alleen met dat kleine, actieve deel van de mind. Zij zien alleen dat deel van de oceaan, dat kleine hoekje waar wat vuil zit. Voor hen bevat de mind dus geen vasten en celibaat omdat ze die geloften hebben gebroken. Voor hen is dat kleine vervuilde stukje de hele zee. Zij die op het pad naar verlichting gaan, kennen de rest, de enorme uitgestrektheid, van de mind. En met dat bewustzijn verbreekt de kleine uitspatting in huwelijkse plichten of het kleine beetje eten op een dag hun celibaat of hun vasten niet. Ikzelf en mijn broer, ik als koning en hij als asceet, hebben dit begrepen en in het grootste deel van onze mind zijn we altijd celibatair, altijd vastend, altijd stil.”

DE VIJFDE PIJLER VAN SADHANA IS OVERWINNING (conquest) VAN SLAAP
Waarom is overwinning of beheersing van slaap noodzakelijk?

Als je twee uur minder zou kunnen slapen, hoeveel meer zou je dan kunnen doen? Maar meer dan dat is overwinning van slaap het overwinnen van de tweede toestand van de mind van de vijf die ik in het commentaar op de Yoga Sutra’s genoemd heb. Beheersing van slaap is het overwinnen van de staat van verdoving (mudham, stupor), de staat van tamas. Overwinning van slaap kan niet plaatsvinden zonder zuivering van emoties. Swami Rama zei dat niemand meer dan drie en een half uur slaapt. De rest van de tijd dromen we. Dromen is een ziekte; we hebben dromen nodig om met onderdrukte emoties om te gaan. Als we onze emoties zuiveren hebben we steeds minder tijd nodig om te dromen en kunnen we meer sattvische slaap ervaren. In minder tijd bereik je een diepere rust en word je wakker in een vreugdevolle gemoedstoestand. Maar wees gematigd. Verminder, net als bij de andere pijlers van sadhana, je aantal uren slaap langzaam, anders kun je jezelf gek (crazy) maken. Terwijl je probeert om vat te krijgen op de ‘ziekte van het dromen’ kan het slaaptekort andere ziektes teweeg brengen. Verkort daarom je slaaptijd met 15 minuten per keer. Breng die 15 minuten door in shavasana of meditatie voordat je ‘s avonds gaat slapen. Daarmee breng je de emoties tot rust en zul je niet het gevoel hebben dat je 15 minuten minder hebt geslapen. Breid dit langzaam uit langzaam naar een half uur. Naarmate je emoties zuiverder worden en de shavasana oefeningen die leiden tot yoga-nidra intenser worden, zal je behoefte aan werkelijke slaap steeds verder afnemen.

Twintig jaar geleden, toen mijn Meester me vertelde dat ik niet meer dan 3,5 uur hoefde te slapen, vroeg ik me af hoe dat mogelijk was! Nu slaap ik zelden langer dan dat. Soms wel, vanwege lichamelijke ziekte, maar anders is 3,5 uur genoeg. Als je de juiste staat van de mind hebt wanneer je in slaap valt, zul je wakker worden met de juiste staat van de mind, want onder de deken van de slaap blijft een bepaald niveau van de mind actief. En precies daar waar je mind was gebleven, voordat je in slaap viel, daar wordt de draad weer opgepakt als je wakker wordt. In de afgelopen vijftien jaar heb ik de gewoonte ontwikkeld om -zelfs als ik slechts twee uur slaap- wanneer ik wakker word, in shavasana te gaan liggen en wakker te worden door middel van yoga-nidra. Dan ben ik alert en vreugdevol.

Dit is geen kwestie van ontbering lijden, maar van beoefening van subtiele levenskunst. Ik leer talen in de tijd dat ik in slaap val en wanneer ik wakker word. Mijn inspiratie, mijn poëzie, mijn lezingen ontstaan op dat moment. Mijn antwoorden op problemen en mijn beslissingen ontstaan op dat moment. Deze voordelen ontstaan omdat de tijd die ik nodig heb om in slaap te vallen en de tijd die ik nodig heb om wakker te worden niet wordt verspild. Er zijn maar weinig technieken bedacht om de slaap te beheersen, op welk spiritueel pad dan ook. Maar er zijn enkele voorbeelden. In India is het gebruikelijk om jagaran te houden, in de Punjab bekend als jagrata, een nachtwake met aanbidding van iemands favoriete godheid of het luisteren naar heilige geschriften. In de Christelijke traditie zijn er matins, ochtendgebeden om vier of vijf uur ‘s ochtends. In de kloosters worden op dat tijdstip gebeden uitgesproken. De ochtendmis is één van de heiligste momenten en in sterk katholieke samenlevingen zie je mensen op dat vroege uur schoon en gewassen naar de kerk gaan. In de Islam is het gebed om 4 uur ‘s ochtends het heiligste en belangrijkste in het gebod om vijf keer per dag namaz te doen, te bidden. Op dezelfde manier is in de Indiase traditie de brahma muhurta, van 3 tot 4:30 ‘s ochtends de heiligste tijd; dit is de tijd waarop men opstaat om te bidden. In de Bhagavad Gita noemt Krishna Arjuna herhaaldelijk Gudakesha: ‘heer van de slaap’, vanuit de wetenschap dat samadhi alleen ontstaat wanneer je de drie lagere staten van bewustzijn: waken, dromen en slapen beheerst. Keer op keer lijkt Krishna Arjuna eraan te herinneren: “Nu je de derde staat van bewustzijn, de slaap, overwonnen hebt, ben je klaar voor het onderricht dat ik ga geven.” Dit zijn voorbeelden van het deels overwinnen van slaap die vergelijkbaar zijn met die van gedeeltelijk vasten, gedeeltelijke stilte, bepaalde nachten van celibaat en gedeeltelijke ontspanning.

Er zijn, behalve deze vijf, nog andere pijlers van sadhana zoals de voortgang van japa, ontspanning, concentratie, contemplatie, meditatie; maar dat is een ander onderdeel van sadhana. Nog een ander aspect van sadhana is de praktijk van het zuiveren van je emoties, zodat je principes zoals geweldloosheid kunt beoefenen.

Alle vijf pijlers van sadhana ondersteunen elkaar. Als je slechts één in praktijk brengt, is je beoefening onvolledig. Ze moeten allemaal met elkaar in evenwicht zijn. Maar wanneer je er één perfectioneert, zullen de andere ook vervolmaakt worden.